Làm sao dùng ngôn ngữ Hay, Hài mà không hủy, không hại, không hãi
Quy luật có đi có lại: không phải học cả đời vì quốc gia, mà học để đủ sức phụng sự quốc gia, và được quốc gia tin tưởng giao trách nhiệm cho mình.
Một ngọn lửa bên trong ở Canada
Tiếng khúc gỗ cháy, lách tách. Mùi của khúc gỗ trong lửa. Tôi nhớ những ngày ngồi bên ngọn lửa sưởi ấm trong ngôi nhà gỗ cũ kỹ. Nó có thể được gọi là một ‘hang động’ vì trong khi lò sưởi bảo vệ chúng tôi khỏi thế giới tuyết trắng lạnh giá bên ngoài ngôi nhà, tôi thực sự không thể đi đâu được. Ngôi nhà dự trữ rất nhiều thức ăn vì nông dân Canada thường chuẩn bị thức ăn cho mùa đông như một phong tục văn hóa. Trước đây, chúng tôi luôn có rất nhiều sách. Chúng tôi không thể đi đâu khi trời rất lạnh, không thể đi gặp ai vì bão tuyết, v.v… phần lớn thời gian mùa đông ở trong nhà.
Để có thể ở trong nhà lâu được như vậy, chúng tôi thường làm một việc gọi là ‘tu luyện bản thân bên trong’. Bạn học cách ở một mình và tự giải trí. Trong gia đình thì bạn học cách nói chuyện trong một nhóm, chia sẻ ý kiến, đồng ý hay không đồng ý. Bạn dành nhiều thời gian cho trí tưởng tượng của mình.
Giới thiệu: Thời gian và học ngôn ngữ
Chắc chắn không còn phải bàn cãi về việc giáo dục ngôn ngữ đã đang thay đổi toàn thế giới. Dù ngày càng có nhiều cải cách thay đổi với mong muốn tiếp cận ngoại ngữ trở nên dễ dàng hơn nhưng chính việc quá nhiều ý tưởng và chưa thực sự liên quan học tiếng Anh đã dẫn người học sa lầy.
Thời gian tối thiểu để học một ngôn ngữ để có thể giao tiếp tốt là 480 giờ. https://www.languagetesting.com/how-long-does-it-take
Tôi thấy hiện tại, học sinh tại TP HCM được học 6 giờ mỗi tuần (với 8 cấp lớp), như vậy thì chỉ khoảng từ 1,5 năm đến 2 năm, tiếng Anh phải là khá, giỏi rồi. Nhưng thực trạng hiện nay, đa số học sinh sau hơn 10 năm học tiếng Anh vẫn không thể nói bốn câu đúng trong cuộc trò chuyện. Điều này thật đáng suy ngẫm! Đồng thời với nó là tình trạng học sinh phải học thêm buổi tối, gia đình phí tiền, bản thân nhiều người học lãng phí thời gian ngồi trong lớp học. Vì hệ thống giáo dục nói chung và tiếng Anh nói riêng không hiệu quả, về cơ bản là đánh cắp tuổi thơ của học sinh.
Qua quá trình dài học ngoại ngữ cũng như dạy ngoại ngữ, tôi muốn nêu ra lý do tại sao giáo dục tiếng Anh ở Việt Nam đang đi sai đường. Nó có vẻ như đang ngược lại với mong muốn của người học là sử dụng được tiếng Anh với thế giới nói chung, dần trở nên vô cùng phức tạp và nặng nề. Thông qua đó những giải pháp cần làm sẽ được nêu ra với mong muốn tiếng Anh sẽ trở thành niềm yêu thích, giúp người học thấy nhẹ nhàng hơn.
Các vòng kim cô cần phải được vứt bỏ. Khi tham gia giảng dạy tiếng Anh tại các trường công ở TP HCM, tôi thấy các chương trình giảng dạy hiện tại trông giống như ai đó nghĩ rằng họ có thể dạy biển báo giao thông, chính trị quốc tế và bất cứ thứ gì trong một bài học. Do đó, nó bị nhồi nhét thông tin nhiều đến mức học sinh thực sự không học được gì cả.
Bài kiểm tra trình độ tiếng Anh là một trong những điều lố bịch nhất mà tôi từng thấy, nó tệ đến mức vô đạo đức. Các sinh viên học để kiểm tra, không phải tiếng Anh, và hai điều này hầu như không liên quan đến nhau. Tôi lấy làm lạ khi thấy các học sinh tự hào về điểm kiểm tra của mình trong khi đồng thời họ vẫn không thể giới thiệu về mình bằng tiếng Anh.
Dưới đây là giáo trình được biên soạn dành cho giáo viên, thường là giáo viên nước ngoài (và tiếng Việt cho các trường không có giáo viên nước ngoài), không có phần ngữ pháp. Điều này được thiết kế cho phần giao tiếp của một bài học, và nên song hành với các bài học ngữ pháp và tiếng Việt khác của giáo viên.
Trong lớp 8.1, trường Lê Văn Hữu, Nhà Bè
Tôi đứng trên lớp nhìn năm mươi học sinh đang nói chuyện với nhau rất ồn ào. Tôi nói bằng tiếng Việt làm họ ngạc nhiên.
“Ơi mọi người ơi! Lúc mọi người nói chuyện thì không nghe thầy nói cái gì đó đúng không?”.
Một số em cười, một số đáp “đúng rồi thầy”. Tôi bỏ thêm chút cảm xúc để thuyết phục họ tập trung. Tôi quyết định sẽ không bao giờ nổi giận vì họ sẽ nghĩ người phương Tây là như vậy hay mất tình cảm với tôi. Tôi không luôn hoàn thành công việc này nhưng luôn cố gắng sửa lại và làm tốt hơn lần sau.
Tôi thấy một số trẻ không thích đi giày. Đồng phục của họ không phù hợp. Chúng có làn da ngăm đen và những vết sẹo do chơi đùa ngoài nắng một cách bất cẩn.
Tôi nhìn vào sách giáo khoa của họ, “biển báo chỉ đường ở nước ngoài.” Hầu hết các dấu hiệu mà bản thân tôi chưa từng thấy và tôi chắc chắn rằng các học sinh trong lớp này cũng sẽ không bao giờ gặp phải chúng trong đời, giống như nhiều điều trong sách giáo khoa này. Tôi cảm thấy tồi tệ, giống như tôi không có lương tâm khi dạy họ thứ gì đó mà họ sẽ không bao giờ sử dụng, không bao giờ ghi nhớ vào não của họ và chỉ là một sự lãng phí thời gian khủng khiếp.
Không có gì đáng ngạc nhiên khi một số tiết học này gần như không thể thu hút sự chú ý của họ. Số lượng lớn học sinh mỗi lớp. Nhưng đối với giáo viên nước ngoài, tất cả các lớp, kể cả những lớp hàng đầu, sẽ không hiểu hơn năm mươi phần trăm những gì chúng tôi nói. Bạn có thể tưởng tượng cảnh ai đó nói chuyện với bạn “blah blah blah” và sau đó họ mong bạn hiểu, hoặc thậm chí tệ hơn là những gì xảy ra trong nhiều trường hợp, họ sẽ tức giận. Tất nhiên, cũng có yếu tố nhiều trẻ em mất khả năng tập trung vì trò chơi điện tử và Internet.
Có một số từ bằng tiếng Việt tôi không biết nói vì tôi tự học và chỉ dùng những gì tôi đã từng nghe người ta dùng. Tôi không học trong sách giáo khoa nên không biết nói như thế nào, thì tôi nói: “đóng sách của mọi người đi, hôm nay sẽ không cần nó đâu”.
“Vậy thì mọi người ơi, cố gắng tập trung vì mình chỉ có 45 phút thôi và Jesse muốn mọi người nói nhiều. Tập trung thì mình sẽ vui, không thì không vui các bạn. Ơi, học sinh số 10 là ai?”
Một học sinh đứng lên, mặt có một nửa mỉm cười trên đó, đứng hơi ngại vì biết là không biết tiếng Anh gì cả”.
“Dạ thầy”.
“How old are you”?
“Dạ, I fine thank you thầy”.
Nhiều người cười to, lại phải bắt cả lớp tập trung: “Trời ơi con! How OLD are you đó, là bạn bao nhiêu tuổi”.
Bạn ấy cười trừ rồi quay lại hỏi cả lớp, “I am… mười hai tuổi nói sao ta”?
“Con ơi! Lúc thầy và con giao tiếp thì có hai người đúng không? Sao lại nói chuyện với tất cả mọi người vậy? Đây các bạn phải tập trung, tiếng Anh không phải chỉ là từ vựng mà là giao tiếp, cả phép lịch sự nữa!”
Lớp này học sinh rất nhiều năng lượng và họ có vấn đề về tập trung, những gì họ không thấy thú vị họ sẽ lơ là nên tôi cũng phải chạy theo họ, dùng nhiều năng lượng của tôi để thuyết phục họ học tiếng Anh. Đây là kiểu lớp tôi thích nhất vì tôi cũng phải học nhiều để thích nghi với họ.
Lúc bắt đầu tôi chỉ muốn họ được giao tiếp chút, bốn câu hỏi, nên chỉ tập trung vào đó thôi. Có lẽ lúc họ thấy có thể giao tiếp với người Tây được chút đỉnh thì sẽ thấy học ngôn ngữ thứ hai cũng có thể thú vị.
Tuy nhiên khi nhìn sách giáo khoa, họ thấy nhàm chán. Cái chết cho sự tập trung của học sinh là đây.
TEACHER CƯỜI
Một số định luật sinh học về năng lượng cũng có thể được áp dụng để dạy một nhóm người, liên quan đến năng lượng và cảm xúc, đặc biệt là những gì có thể làm họ tập trung bằng cách cười.
Nếu tôi tức giận và dọa nạt họ, họ sẽ sợ hãi, nhưng không có động lực. Nếu tôi làm họ cười, họ cảm thấy thích thú. Tôi dần dần phát triển thói quen hài kịch cho học sinh của mình.
“Okay mọi người, Jesse nói tiếng Việt một chút nhé”.
“Được rồi thầy”.
“Mà, các bạn thông cảm nhé, vì Jesse mới học tiếng Việt…10 năm”!
Họ cười.
Lúc Jesse bắt đầu học tiếng Việt thì sếp của Jesse nhờ Jesse diễn hài độc thoại ba năm trước.
Tôi lên sân khấu nói “Các bạn có ngủ trưa không”? Nhưng mà lúc này tiếng Việt không rõ nên họ nghe Jesse nói không có dấu: “Các bạn có ngu chưa?”
Tôi nhớ lúc mới học tiếng Việt, tôi học một số từ vựng và câu rồi đi chợ liền để thử nói chuyện với người Việt Nam.
Tôi nói chuyện với cô bán hàng: “Chow cô. Cai nay bao nhu ting cô?”.
Cô bán hàng: “Hả, gì vậy? Hiểu chết liền!”, rồi cười quá chừng. Sau đó tôi gặp rất nhiều người nói câu này với tôi nên hỏi bạn tôi:
Tôi hỏi bạn tôi “hiểu chết liền” là gì. Bạn ấy nói, “đi suối vàng đó”.
“Hả”?
“Ngủm ý”.
“HẢ”!?!?!!
“Die đó! Nếu cô ấy hiểu gì Jesse nói thì die”.
Tôi nói với học sinh: “Lúc này tôi quyết định học tiếng Việt vì tôi không tin ai hiểu tôi nói cái gì sẽ chết liền nên quyết định học tiếng Việt, mà sau 10 năm… tôi đúng. Hơi thất vọng”! Tôi đùa với mọi người, rồi nói tiếp,
“Nhưng mà, nó giống mọi người học tiếng Anh rất lâu mà không biết nói gì luôn đúng không. Giống lúc Jesse học tiếng Pháp, học mười hai năm mà chỉ biết một câu “je nes pas francias” và chỉ nói câu đó lúc không muốn nói chuyện với một người lạ tò mò
về tôi. Mọi người ơi, thấy tiếng Việt hay tiếng Anh khó học hơn?”
“Tiếng Anh (một số người nói “tiếng Việt).”
“Thầy không rõ nhưng mà thấy người Việt có câu: “phong ba bão táp không bằng ngữ pháp Việt Nam”. Nó có đúng không các bạn”?
“Dạ đúng”!
“Đúng gì mà đúng! Ngữ pháp nguy hiểm hơn cả bão luôn hả các bạn”!?!
“Đúng”!
“Mà sao các bạn biết nguy hiểm hơn cả bão luôn? Trời ơi. Vậy tôi biết ít nhất là tiếng Việt khó học hơn so với ngôn ngữ của con cừu. Các bạn biết nó là gì không”?
“Dạ, là sao thầy? Con cừu? Baa baa baa?”
“Đúng rồi, baa baa, tiếng Việt khó học hơn tiếng Anh. Học tiếng Việt nguyyyy hiểmmm hơn cả bãooooo”.
Họ cười vì bị châm biếm.
“Mọi người thấy Jesse nói tiếng Việt tốt không”?
“Cũng được thầy”.
“Vậy, Jesse nghe tiếng Việt rất tốt, mà lúc bắt đầu gặp nhiều người họ nói tiếng Việt với Jesse giống như Jesse là em bé. Họ nói rất chậm “Jesse khỏe không”? “Dạ khỏe”. “Jesse ăn kẹo không?” “Dạ ăn.” “Jesse thay tã chưa”? “Dạ rồi”.
Nếu các bạn muốn học tiếng Anh tốt thì chỉ cần học cách giới thiệu, và ‘yes’. Gặp ai đó giới thiệu hay bằng tiếng Anh rồi sau đó chỉ ‘yes, yes, yes’ và cười. Okay?
Họ cười rồi tôi hỏi lại bằng tiếng Anh. Họ “yes yes yes” mà chắc chắn hầu hết không hiểu.
Thông tin chi tiết Việt Nam
Tôi nghĩ rằng tôi có một cái nhìn sâu sắc khi dạy tiếng Anh cho người Việt bởi vì khi dạy tiếng Anh cho học sinh Việt Nam tôi có thể nói tiếng Việt. Nhưng không chỉ để giải thích ngữ pháp (tôi không thể giải thích nó tốt bằng bất kỳ ngôn ngữ nào), mà bởi vì tôi có thể thuyết phục họ lý do để học tiếng Anh. Động lực là thành phần còn thiếu trong giáo dục tiếng Anh tại Việt Nam.
Tôi có thể đồng cảm với học sinh. “Ừ, tiếng Anh khó, nhưng không nhất thiết phải như vậy”.
Tôi có thể nói chuyện với họ từ một nơi đầy cảm xúc, có thể đồng cảm với cuộc đấu tranh của họ.
“(Thầy) Tôi đã học tiếng Pháp mười năm ở trường. Tôi có thể nói “Je ne pas francais”, mà tôi nghĩ có nghĩa là “Tôi không nói được tiếng Pháp.” Đó là câu duy nhất tôi biết và tôi dùng nó khi người Việt Nam nói tiếng Anh với tôi, như một cái cớ để chỉ nói bằng tiếng Việt.”
Tôi không thể học tiếng Pháp vì nó quá nhàm chán. Sau đó, trong nhiều năm, tôi nghĩ rằng vấn đề là ở tôi, tôi không có năng khiếu về ngôn ngữ.
Cho đến khi tôi đến Nhật Bản. Tôi tập nói chuyện với người Nhật tại một nhà hàng địa phương và tôi thực sự muốn giao lưu với những người này. Ngoài ra, cá nhân tôi có thể nghe các từ theo ngữ âm. O-hai-yo go-zai-mas! Tôi sẽ ở đây với họ và có thể nhớ nó. Sống ở Nhật Bản là một cuộc phiêu lưu lớn đối với tôi, tôi đã tìm ra những mẹo nhỏ như sử dụng thẻ từ nhỏ để học từ vựng nhanh chóng.
Tôi dễ dàng tiếp thu tiếng Nhật và tiếng Việt. Đặc biệt là tiếng Việt, nó được cho là một ngôn ngữ khó học, nhưng tôi đã tập trung vào việc giao tiếp hiệu quả nên nó rất vui và bổ ích. Ngôn ngữ được sử dụng trong giao tiếp nên tôi đã kết bạn với người Việt Nam và làm bạn với họ.
Ngôn ngữ được sử dụng để giao tiếp nhưng tôi thấy rằng ở Việt Nam nó không được dạy để giao tiếp.
Kỹ năng giao tiếp, đặc biệt là cách giao tiếp bằng một ngôn ngữ cụ thể, không được dạy ở Việt Nam (hoặc thậm chí ở Canada). Do đó, rất nhiều thời gian và năng lượng bị lãng phí được đưa vào giáo dục ngôn ngữ với những kết quả bị hiểu sai.
“Tôi ở đây để khiến bạn nói chuyện, để giao tiếp. Đây là một cơ hội tốt cho tất cả các bạn vì tôi có thể nói cả hai ngôn ngữ và đã nghĩ về giáo dục ngôn ngữ trong một thời gian dài. Chúng ta phải làm điều này cùng nhau. Tôi sẽ cố gắng hết sức để làm cho các lớp học vui vẻ nhất có thể, nhưng các bạn phải cố gắng hết sức để chú ý vì đây là công việc rất vất vả đối với tôi.”
Học phải vui, Gamification
Sau một thời gian dạy tiếng Anh ở Việt Nam tôi thấy nhiều người không biết tự học, như khi tôi có thể chỉ cho họ các vấn đề về phát âm hay ngữ pháp gì đó và rồi họ vẫn không sửa. Tôi thấy nó là vì họ học vẹt hoài và không tự tìm hiểu cách học. Nên có một số thời gian tôi nghỉ dạy để tập trung tạo ra một số phương pháp cho người ta tự học mỗi thứ. Tôi làm Trôi, và tìm hiểu rằng học phải vui mới vào được.
Trôi là một sáng kiến cải thiện giáo dục và game hóa giáo dục. Đó là giảm bớt ‘lực cản’ và giúp học sinh học tập hiệu quả nhất có thể. Là cầu nối khoảng cách giữa người học và ngôn ngữ.
Hãy tưởng tượng nếu vào cuối học kỳ học tiếng Anh, bạn có thể đánh giá lớp học 10/10 cho việc học, ý kiến trung thực từ một học sinh và CŨNG 10/10 cho niềm vui. Nó vừa cực kỳ giáo dục vừa cực kỳ thú vị. Đây thực sự là những gì học tập nên làm và rất nhiều người (hầu hết là cha mẹ) đã nghĩ sai rằng ‘nếu nó vui thì không ai học được gì cả.
Tốt nhất là biến các kỹ năng như ngôn ngữ thành trò chơi vì khiến nó trở nên thú vị. Vui thì dễ tập trung. Khó học ngữ pháp hơn nhưng giáo viên Việt Nam dễ dàng kiểm soát lớp học hơn nhiều.
Lúc tôi học dạy học ở Nhật, tôi làm ở một công ty tên Peppy Kids Club: Cách họ làm nó hiệu quả ở Nhật, câu lạc bộ Peppy Kids. Đây là một ví dụ điển hình về cách tạo ra nền giáo dục tiếng Anh tốt vì nó kết hợp cả khả năng hiểu chi tiết của người Nhật và ưu tiên kinh doanh chứ không phải trường công. Họ cần kiếm tiền để sản phẩm của họ phải đủ tốt để cạnh tranh. Giáo trình của họ toàn được thiết kế giáo dục trở thành trò chơi.
Giáo viên Việt Nam và Nước Ngoài
Họ rất cần được ủng hộ. Tôi thấy họ cực mệt mỏi với giáo trình rõ ràng không hiệu quả mà họ bắt buộc phải theo để không bị mất việc. Họ rất cần một thay đổi lớn và giáo trình không vô lý nữa.
Lúc đầu thì thấy giáo viên ở trường không thích người nước ngoài lắm. Tôi ngồi vào phòng giáo viên rồi nghe họ nói “thấy giáo viên người nước ngoài thấy mệt lắm”. Tôi cười và hiểu rằng ở đây có vấn đề với giáo viên nước ngoài.
Sau này họ mời tôi ngồi ở phòng khách ở trên lầu, chắc là vì tôi sẽ không trót nghe những gì họ nói nữa, tôi chịu cho họ được thoải mái. Nhưng cũng hiểu rằng cô ấy sẽ không nói như vậy nếu không có một lý do.
Nhiều giáo viên nước ngoài có vấn đề dạy học sinh, kiểm soát lớp vì họ không biết tiếng Việt với lại lý do chính là vì dạy trong sách giáo khoa thì siêu chán cho học sinh với cả giáo viên. Họ không thể có một cuộc nói chuyện với học sinh nghiêm túc.
Chia giáo viên Việt Nam và giáo viên nước ngoài thành hai loại khác nhau. Giáo viên Việt Nam có lợi thế trong việc quản lý lớp học vì kiểm soát được điểm số của học sinh, nắm rõ hành vi của người Việt, có khả năng dạy ngữ pháp, cấu trúc câu, từ vựng, kiểm tra, giải thích sự khác biệt giữa cách phát âm của hai ngôn ngữ, v.v.
Giáo viên nước ngoài nên ở đó để giao tiếp là chủ yếu và cũng để hỗ trợ phát âm, nhưng cũng là nỗ lực của cả nhóm với giáo viên Việt Nam, nhưng phải dạy những thứ khác nhau! Bây giờ họ đang dạy những bài học giống nhau, cùng một cuốn sách giáo khoa và nó chỉ lãng phí cả tiền và thời gian.
NĂNG LƯỢNG
Cách tôi chuẩn bị dạy học và lý do tôi làm thế
Giao tiếp là một loại khiêu vũ. Đó là âm thanh chuyển động cùng với hơi thở, lưỡi, ngôn ngữ cơ thể của bạn. Đó là diễn giải, đọc một dấu hiệu. Đôi khi dấu hiệu đó và các từ thậm chí không có nghĩa giống nhau!
Ví dụ:
Tối này ăn ở đâu em yêu.
“…..
..ở đâu cũng được…”
Một sự kết hợp của âm thanh, cảm xúc, cử chỉ và chúng ta càng cân bằng tốt tất cả những điều này với nhau thì chúng ta càng trở thành một người giao tiếp tốt hơn.
Tôi tập yoga để cơ thể dẻo dai chỉ trong mười phút.
Tôi tập thở Wim Hof để cơ thể tôi hoàn toàn sạch cortisol; hormone căng thẳng. Điều này cho phép tôi tránh xa các hoạt động bên ngoài.
Tôi theo dõi cảm xúc của mình bằng cách viết ra một khuôn mặt bên cạnh ghi chú sau mỗi buổi học. Nếu cả lớp thực sự vui vẻ thì tôi mới coi đó là một thành công. Nếu cả lớp có nghịch ngợm mà em vẫn vui thì em vẫn tính là thành công vì em biết lần sau em sẽ cố gắng. Nhưng, nếu tôi tức giận với họ, tôi sẽ làm tổn hại đến mối quan hệ của tôi với họ, và có thể khiến họ xa lánh tôi, vì vậy ngay cả khi tôi sợ hãi tôi, tôi vẫn coi điều này là không thành công.
NHỮNG SUY NGHĨ CỦA NHÀ TÂM LÝ HỌC JORDAN PETERSON VỀ GIAO TIẾP:
Hãy là một người mà những người thú vị và có kỹ năng muốn gặp, bởi vì bạn rất thú vị. Và những người đó làm cho bạn tốt hơn bằng cách ảnh hưởng. Và bạn càng giỏi, bạn sẽ gặp càng nhiều người thú vị. Đây là cách thuyết phục trẻ:
Trong trò chơi điện tử Uy tín là kỹ năng lớn nhất. Bạn có thể chiến đấu với ông chủ để lấy vàng và có thể chết, hoặc có thể bạn chỉ mỉm cười và thuyết phục ông ta chia sẻ vàng hoặc đầu tư vào bạn và bạn không cần phải chiến đấu.
Đây thực sự là những gì nên được dạy trong giao tiếp. Mỗi cuộc gặp gỡ, trò chuyện giống như một trò chơi, và người chiến thắng là người cảm thấy vui vẻ, hài lòng với cuộc trò chuyện của mình.
Các kỹ năng xã hội nên được dạy như ngôn ngữ, cách nói chuyện tốt, sự lôi cuốn, v.v… Những người làm cho những người tốt nhất với những cơ hội tốt nhất. Làm điều này trong chương trình giảng dạy của bạn và bạn sẽ có chương trình giảng dạy ngôn ngữ tiên tiến nhất trên thế giới.
Lessons for schools, Part 4
LƯU Ý: Những bài học này được thực hiện bởi tôi và có thể được cải thiện rất nhiều. Một nhóm gồm những người sáng tạo yêu thích việc giảng dạy và yêu thích ngôn ngữ thực sự có thể làm cho công việc này diễn ra tốt đẹp. Nhưng hãy giữ nó ngoài tầm tay của các quan chức, bộ máy, công chức và quản trị viên! Đó là nguồn gốc của toàn bộ các vấn đề về giáo dục ngôn ngữ.
Bài một: nói chuyện theo chủ đề
Bình thường tôi sẽ dạy bài này đầu tiên. Nhưng nếu hầu hết học sinh trong lớp gần như không biết gì hết thì tôi sẽ dạy tên, tuổi, thức dậy mấy giờ, mấy câu đơn giản nhất trước rồi vào bài này lần thứ hai hoặc là thứ ba.
Và nếu vẫn còn khó cho học sinh nói thì có thể chia bài này vào hai hoặc là ba ngày luôn.
Lời đầu tôi cố gắng giới thiệu bài học với học sinh để thuyết phục lý do mình sẽ học nó, để họ thấy thú vị và dễ lấy tập trung của họ hơn.
“Các bạn có bao giờ thấy bị bẫy trong một cuộc nói chuyện mà không biết gì về chủ đề đó không”?
“Yes thầy có”!
“Cảm thấy như thế nào”?
“Bored thầy ơi, chán quá”!
Đúng rồi, nên lần đầu mình phải tập trung một chủ đề nào hai người đều sẽ thấy thú vị. Các bạn thích nói về chủ đề nào?
Sau đó mình làm một danh sách với mấy chủ đề.
Mục tiêu: Mỗi lớp tôi sẽ đến lớp và họ phải làm bốn câu hỏi liên quan đến một chủ đề, năm phút khi bắt đầu mỗi lớp. Học sinh ngẫu nhiên chứ không chỉ là học sinh giỏi nhất.
Phần một: Tìm chủ đề học sinh thích nói với nhau khi gặp ai đó. Tôi hay hỏi họ: “Nếu đi cafe với thầy thì sẽ nói chuyện về chủ đề gì”?
“Games, food, music, English..”
“Đúng rồi”! Rồi tôi viết hai mươi chủ đề từ ý của học sinh trên bảng, và họ cũng phải viết trên số của họ vì sẽ dùng mỗi ngày khi học giao tiếp.
Phần hai: Câu hỏi
“Sau mình chọn chủ đề nào phù hợp với hai người thì mình sẽ hỏi người ta về chủ đề này. Có ba câu hỏi dễ nhất:
Closed question: câu hỏi đóng, tức là một câu hỏi khi trả lời sẽ “yes” hoặc là “no”.
Do you like (Chủ đề)?
Yes, I do / No, I don’t.
Open question: Câu hỏi có thể trả lời dài hơn.
What kind of (Chủ đề) do you like? (bạn thích thế loại (chủ đề) nào?
Hay là “What is your favorite (chủ đề)? Bạn thích (chủ đề) nào nhất?
Phần ba: Bình luận và cảm xúc
Khi mình hỏi người ta một câu hỏi thì mình sẽ cho họ biết mình đang nghe. Phần này có thể gọi là phần thêm mắm thêm muối.
Me too I see Nice Excellent Interesting!
That’s too bad That’s horrible Happy to hear that v.v.
Phần bốn: Follow up questions, tức là câu hỏi tiếp theo
Follow up questions là một cách mình có thể đi sâu hơn về bất cứ chủ đề gì.
When, where, what kind (thể loại nào), how, how often, how many/much, which, why, và why not.
Ví dụ, sau khi viết bốn phần trên bảng thì có thể viết ví dụ trên đó.
“Chọn một chủ đề gì con”.
“Food”.
“Okay tuyệt vời, rồi chọn một câu hỏi đó”.
“What kind of food do you like?”
“I like spaghetti”.
“Me too! Where do you eat spaghetti?”
“I eat it at the Italian restaurant”.
“How often do you eat spaghetti?”
“I eat it every Sunday.”
Mỗi khi bắt đầu vào lớp: Review, xem xét lại
Mọi ngày, lúc vào lớp tôi tạo ra thói quen là sẽ dùng bài một Topics and Questions năm phút để học sinh luôn biết họ phải cố gắng nói nhiều và từ từ họ hiểu giao tiếp tiếng Anh thực sự có thể dễ.
Nếu (và lúc họ chưa hiểu Jesse là như thế nào thì chắc chắn có) có học sinh lười nhớ bài, lười kiểm tra bài trước, v.v. thì tôi sẽ cho năm học sinh cơ hội và chọn học sinh yếu tiếng Anh. Xong ba người không thể hỏi ba hay bốn câu hỏi (sau khi tôi outline rất rõ cho họ xem)
Bài hai: Ngữ điệu, intonation
Lúc tôi dạy học thì cố gắng ‘thêm mắm thêm muối’ để học sinh có thể tập trung. Lúc học ngữ điệu thì tôi mang mặt nạ Halloween rồi viết một cuộc hội thoại trên bảng cho hai người. Rồi tôi dạy học lúc mình là nhân vật thì sẽ có hai điều phải biết: một là tốc độ, nhanh, trung bình hoặc chậm. Thứ hai là âm sắc, âm cao, âm trung hay âm thấp. Rồi tôi viết một số nhân vật trên bảng như “Bạn cũ, quái vật, mẹ, tội phạm, công an, v.v.” rồi họ sẽ đọc theo ngữ điệu của nhân vật. Dạng bài này khá là dễ, rất vui, và sau đó học sinh hiểu ý của ngữ điệu là gì. Những bài sau thì tôi chỉ cần nhắc lại về ngữ điệu rồi học sinh sẽ hiểu.
Bài thứ ba: Nói tốc độ nhanh, Speed speaking
Sau học sinh đã học cách sử dụng phương pháp giao tiếp thì mình muốn họ quen lắm với nó. Speed speaking (tốc độ nói, nói nhanh) là một trò chơi thiết kế để họ phải nói bốn câu trong 20 giây.
Đầu tiên họ chọn chủ đề, rồi câu mở đầu: “do you like (chủ đề)” hay “what’s your favorite” hoặc là “what kind of (chủ đề) do you like”? Rồi họ phải dùng bình luận, rồi vào ‘follow up question’ (câu hỏi liên quan, tiếp theo) “what, where, when, why, v.v.”
Ví dụ,
Do you like math?
Yes, I do.
Great! Me too. Why do you like it?
I find it interesting.
When do you do math?
Not much anymore.
Why not?
Because I’m not interested in it now that I’m old, and I have a calculator.
I see. How often to you use a calculator?
Every time I receive my paycheck.
Rồi, chia ra lớp trong ba hay bốn nhóm; học sinh trong nhóm A sẽ được chọn học sinh nào từ nhóm B phải nói, và dĩ nhiên họ sẽ chọn mấy học sinh yếu tiếng Anh. Vì vậy, đây là trò chơi của nhóm và mọi người phải giúp nhau chuẩn bị. Sau một, hai vòng thì học sinh sẽ cố gắng hết sức.
Bài thứ bốn: tính từ và tính cách
Ở phần này thì dễ gây hứng thú cho học sinh hơn vì các em hiểu được mình và các bạn khác. Ngoài bài học thì phần này còn có game tên: “This person is (Người này là…)”
Đầu tiên tôi viết từ “brave” (dũng cảm) trên bảng rồi hỏi, “who is brave? Ai là dũng cảm”? Rồi một học sinh, “Bảo dũng cảm đấy thầy”.
“Tiếng Anh nói như thế nào”?
“Dạ, không biết thầy”.
Tôi viết trên bảng “Bảo is brave”. Rồi tiếp tục với một số tính từ tích cực và tiêu cực.
Brave Dũng cảm Stubborn cứng đầu
Strong mạnh mẽ Obnoxious khó ưa
Intelligent thông minh Noisy ồn ào
v.v.
Tiếp theo là game là đoán mình miêu tả ai: “This person is strong, loyal, but noisy.”
“Is it Huy”?
“Yes”!
Bài học sau đó sẽ là: Các tính từ chỉ động vật…
Bài năm: crowd work, nói chuyện vui với cả lớp
Làm việc với đám đông là sở thích của tôi nhưng nó đòi hỏi rất nhiều năng lượng. Bắt đầu với một nụ cười và một số câu hỏi hài hước. Công việc với đám đông được thiết kế để khiến họ yêu thích tiếng Anh, giao tiếp thoải mái và giữ sự tập trung.
Để thu hút mọi người trong lớp tham gia, tôi sẽ bắt đầu bằng những câu hỏi như: “Ai trong lớp hài hước nhất?” Và các em nói tên, tôi mời học sinh đó đứng dậy, rồi chỉ hỏi vài câu đơn giản, câu hỏi ‘làm quen’. Món ăn yêu thích của bạn là gì, bạn thức dậy lúc mấy giờ, bạn thân của bạn là ai.
“Who is your best friend game.”
Best friend hay chia tay đi! Game này sẽ chọn ngẫu nhiên một học sinh bằng số rồi hỏi: “bạn thân nhất của con là ai”? Rồi ai là bạn thân sẽ đứng lên. Rồi hỏi hai người “What’s her favorite food? Color? Music, v.v. Game này chỉ cho vui, giúp họ được giao tiếp. Nên note lại chọn một số học sinh ở nhiều nơi trong lớp học, đặc biệt khi có mấy lớp lớn, để mấy học sinh ở chỗ khác không mất tập trung.
Bài sáu: Phát Âm
Quan trọng lúc dạy phát âm cho học sinh là chỉ ra họ sai phát âm tiếng Anh ở đâu và cố gắng cho họ biết nên sửa như thế nào, không thể sửa mấy vấn đề vì phát âm tiếng Anh rất khác nhau với tiếng Việt. Mấy phiên âm như “TH” thì người Việt khá là ngại khi nói vì lưỡi phải đi ra miệng và họ thấy xấu hổ. Nhưng khi mình biến nó thành trò chơi với ba hay bốn nhóm thì sức mạnh cạnh tranh của game sẽ thuyết phục học sinh để cố gắng học cách nói phát âm đúng, rồi lúc về nhà họ có thể tự tìm hiểu khi nhìn vào gương hay xem trên youtube.
Tôi viết mấy câu tiếng Anh trên bảng rồi chọn một học sinh ngẫu nhiên để đọc. Tôi sẽ chấm từ một đến năm điểm tùy họ đọc như thế nào, phát âm chuẩn hay không. Đọc xong học sinh đó sẽ chọn một học sinh trên nhóm khác, và chiến lược là họ sẽ chọn một học sinh không giỏi tiếng Anh vì cạnh tranh thì họ biết nhóm đó có thể thua. Khi mọi người hiểu rằng mấy học sinh không giỏi tiếng Anh sẽ là người bị chọn chơi thì sau đó mọi người thay đổi, tập trung kỹ hơn và chuẩn bị tốt hơn.
Mấy câu như thế:
So this is the sushi chef.
I thought I thanked him but I think I that I thanked her instead.
v.v.
Game này có thể mỗi tháng một lần để học sinh thường xuyên tập trung vào phát âm, mỗi lần thì phiên âm và câu khác.
Bài bảy: Phỏng vấn
Mỗi cuộc phỏng vấn đều rất quan trọng vì những ấn tượng đầu tiên bạn tạo được khi gặp gỡ ai đó. Tôi thường giới thiệu với các học sinh câu nói của Dale Carnegie:
The tail is the dog’s smile. When you see the dog wag it’s tail you know it’s happy to see you. Smile when you meet people. It makes you feel better and it makes them feel better too.
(Chiếc đuôi cũng như nụ cười của chú chó. Khi bạn thấy nó vẫy đuôi với mình tức là nó rất vui khi thấy bạn. Hãy mỉm cười khi bạn gặp gỡ mọi người. Nụ cười không chỉ giúp chính bạn cảm thấy tốt hơn mà nó cũng giúp người bạn gặp cảm thấy tốt hơn.)
Sau đó tôi dạy họ cách bắt tay kiểu phương Tây (tôi thấy dễ thương lúc một người Việt Nam bắt tay với tôi một phút liên tục mà với một số người nước ngoài họ sẽ thấy lạ). Tư thế, nụ cười, và một vài điều để giới thiệu bản thân. Tôi yêu cầu các em đứng trước lớp và cả lớp cho điểm học sinh đó.
“Hello, nice to meet you. My name is Bảo. What is your name?” Bắt tay ba lần. I’m from Vietnam, in Nhà Bè. I really like swimming and science. It is my pleasure to meet your aquentance! Thank you for your time”.
Bài tám: Cách đồng ý và không đồng ý tiếng Anh.
Cách đồng ý và không đồng ý rất là quan trọng vì nếu làm không đúng thì người kia có thể thấy bị xúc phạm rồi cuộc nói chuyện của mình sẽ không phát triển được.
Ví dụ, lúc mới ở Việt Nam, tôi nói chuyện với một số người Việt bằng tiếng Anh và lúc họ không đồng ý với tôi một điều thì họ nói “No!” và tôi cảm thấy rất nặng nề, như họ không lịch sự hay không có suy nghĩ sâu về chủ đề mình đang thảo luận về. Nhưng sau ngày tôi hiểu là vì họ không được học về phép lịch sự khi mình không đồng ý, họ dịch từ “không” đến “no” trong khi họ nên nói “I don’t think so!”, tức là tôi không nghĩ vậy rồi chia sẻ lý do tại sao không đồng ý.
Mục đích của một bất đồng là để xem tại sao hai người lại bất đồng, và liệu họ có thể trưởng thành hơn từ đó không. Không phải để xem ai là ‘người chiến thắng’ trong cuộc thảo luận và ai là kẻ thua cuộc.
Bài chín: Phép lịch sự – Etiquette
Etiquette – phép lịch sự – là một ‘ngôn ngữ’ được tạo ra để người trong xã hội sống văn minh với nhau.
Có những thứ họ nên học. Ví dụ lúc nói tiếng Anh có một số chủ đề mình sẽ không hỏi hay cách trả lời như vài ví dụ sau:
Một – không nói: “you” ở đầu một câu vì nó nghĩa là “mày”. Tôi bị gọi là “mày” ngay cả ở chùa luôn vì người ta học tiếng Anh mà không học cách giao tiếp tiếng Anh.
Tôi dạy cho họ cách nói chuyện hay hơn, cách mời một người vào nhà/nhà hàng/café, v.v… Cách xin điều gì, cảm ơn, v.v…
Sau khi dạy học các từ vựng và khái niệm, tôi nói sẽ có một nhà hàng và mỗi nhóm phải chuẩn bị phục vụ, quản lý, thu ngân, và lễ tân. Rồi tôi là khách vào nhà hàng xem họ được bao nhiêu ‘sao’ để kiểm tra phép lịch sự của họ.
Bài mười: HARKNESS
Harkness Method – phương pháp Harkness là một phương pháp về giao tiếp được dạy ở nước ngoài khi học sinh học cách chia sẻ thời gian nói chuyện. Tức là mấy học sinh ít nói sẽ bị thuyết phục một cách tích cực, và người hay nói nhiều sẽ để ý chia sẻ thời gian nói chuyện.
Trước mình sẽ giải thích chủ đề này cho học sinh, rồi xin ý kiến của họ về một số chủ đề, và nhắc lại cho mọi người nên thuyết phục ai ít nói thì nói nhiều hơn. Bài này cần lớp hơi cao khả năng tiếng Anh mới dùng được.
Bài mười một: Cảm xúc – Emotions
Bài này là cho những học sinh mới bắt đầu, như lớp sáu chẳng hạn. Bài này rất vui cho học sinh và dễ nhớ từ vựng sau khi học.
Đầu tiên tôi viết “how do you feel?” trên bảng rồi có thể một học sinh giỏi sẽ giơ tay lên “I feel happy”!
Rồi tôi vẽ một hình tròn và vẽ mặt vui. Ở dưới tôi viết Happy. Sau đó tôi hỏi học sinh mấy ‘feeling’ khác, rồi vẽ và viết hết trên bảng. Học sinh phải viết trên sổ.
Rồi năm học sinh lên bảng để chơi “telephone emotion”. Telephone emotion là khi bốn người nhìn bảng, rồi một người thể hiện một cảm xúc. Người thứ hai quay lại nhìn hành động rồi bắt chước cho người thứ ba xem. Rồi người cuối cùng sẽ đoán nó là xảm xúc gì (bằng tiếng Anh). Trò chơi này giúp họ nhớ từ vựng, hơn nữa cả lớp còn cười rất nhiều.
Bài mười hai: Thêm hài – Comedy
Tôi thấy rất nhiều bài học và nghiên cứu từ diễn hài độc thoại có thể áp dụng vào giáo dục giao tiếp. Theo tôi, những diễn viên hài giỏi nhất là những ví dụ tốt nhất về giao tiếp, khả năng khiến mọi người cười khi chỉ nói chuyện. Những diễn viên hài giỏi nhất trông có vẻ không chuẩn bị trước nhưng trí nhớ của họ chính xác và chính xác như thể họ đang đọc từ một cuốn sách. Sự kết hợp của các kỹ năng từ viết lách, hài kịch, giảng dạy và ngôn ngữ được phân tích và pha trộn với nhau.
Hài hước và giao tiếp đều là nghệ thuật, và cả hai có thể học được. Thì sao mình không dạy nó lúc học ngôn ngữ?
Tôi dạy cách thêm sự hài hước vào khi nói chuyện bởi vì nếu mình có thể cười được thì không có chủ đề hay vấn đề nào mình gặp mà không thể giải quyết được. Chỉ là lúc mình thấy ‘nặng’ thì cái tôi của mình sẽ gặp khó khăn khi nói chuyện.
Một số cách thêm hài:
Self depricationg humor: hài hước tự ti.
Lúc mình nói đùa về bản thân thì cho người ta biết cái tôi của mình không quá cao. Ví dụ, tôi hay nói đùa rằng:
Tôi không còn uống rượu bia các bạn ơi. Tôi không vì trước sau khi uống rượu không nhớ gì hết. Bạn có bao giờ uống bia rồi sáng mai thấy không nhớ gì hết không? Tôi thức dậy, rồi nhìn xung quanh, thấy “trời sao tôi đi về được đây? Không nhớ gì hết…gì vậy? Tôi đầu trọc nữa? Tóc không còn mọc lên nữa sao?”
Đây là một cách tôi có thể nói đùa về bản thân cho người ta biết tôi không ngại khi bị đầu trọc.
Và lúc ai trêu tôi vì điểm yếu của tôi thì tôi chỉ cần đồng ý, đây gọi là kung fu của giao tiếp.
Kẻ bắt nạt: Anh Jesse bị hói!
Tôi: Đúng rồi. Ở đó mát lắm.
Chuyện riêng chút và phần kết luận
Chuyện riêng của tôi là tôi muốn nói rằng giáo viên và tất cả mọi người, cả hiệu trường ở Lê Văn Hữu rất muốn làm tốt nhất cho học sinh của họ. Tôi không còn dạy ở đó vì công ty môi giới cho tôi dạy ở đó đã từng bắt nạt tôi làm thêm một cách rất dữ, dọa cắt đứt visa vài lần.
Tôi chỉ dạy hai ngày một tuần (như đã cam kết với họ lúc bắt đầu làm) vì dạy học rất là khó và, như các bạn có thể thấy sau đọc bài này, tôi cố gắng rất nhiều nên bị stress khi không thấy hiệu quả.
Hơn nữa, lúc tôi không theo sách giáo khoa hoàn toàn thì bị một giáo viên báo cáo với công ty, rồi họ lại dọa phạt tôi và dọa cắt visa.
Tuy nhiên, giáo viên, học sinh, teacher’s assistants (trợ giảng) đã gặp hiệu trường và nói “Jesse là một giáo viên rất là tốt” rồi tôi không bị phạt. Họ cũng đồng ý để tôi dạy theo cách tôi thấy phù hợp với cả để tôi giúp trường chuẩn bị cho học sinh tham dự một cuộc thi tiếng Anh ở Nhà Bè (tôi cũng có một số thứ để nói về cuộc thi đó mà thôi, nhiều chuyện lắm rồi!).
Mà đến giờ làm lại visa của tôi, công ty bắt phải làm thêm hay sẽ không ủng hộ. Tôi thì không thích bị bắt nạt (mẹ tôi dạy là phải có phép lịch sự khi nói chuyện với người ta hay không nói gì nữa) nên tôi không làm tiếp, chỉ tập trung làm công việc ở Tuổi Trẻ Cười. Công ty đó vẫn giữ tiền lương của tôi. Thực sự có rất nhiều trường hợp các công ty và trung tâm tiếng Anh ‘vượt quá giới hạn của hành vi tốt và lễ phép’ với nhân viên của họ, mà nó cũng là một chuyện khác mà tôi không muốn nói về nó nữa.
Tôi rất yêu Việt Nam, đặc biệt mấy học sinh, và cũng bực mình với giáo dục ngôn ngữ cả thế giới nên bài viết này là món quà chia tay cho học sinh và giáo viên tiếng Anh ở Việt Nam. Hy vọng nó sẽ giúp ích, ít nhất là gợi ra một số câu hỏi quan trọng.
